Pomza yoki pomza – ochiq rangdagi, shisha devorli pufakchalardan yasalgan ko’pikni o’z ichiga olgan va odatda silikat vulqon oynasi deb ataladigan jinslarning bir turi.
Bu jinslar vulqon otilishi ta’sirida kislotali magmadan hosil bo’lib, havoga material chiqaradi; keyin gorizontal tashishdan o’tadi va piroklastik jins sifatida to’planadi.
Pomza yuqori versikulyar xususiyatlarga ega, uning tarkibidagi tabiiy gaz ko’pikining kengayishi tufayli ko’p sonli hujayralarni (hujayra tuzilishi) o’z ichiga oladi va odatda vulqon brekchilarida bo’sh material yoki parchalar sifatida topiladi. Pomza tarkibidagi minerallar dala shpati, kvarts, obsidian, kristobalit va tridimitdir.
Pomza kislotali magma sirtga ko’tarilib, to’satdan tashqi havo bilan aloqa qilganda paydo bo’ladi. Tarkibida bo’lgan gazli tabiiy shisha ko’pik chiqib ketish imkoniyatiga ega va magma to’satdan muzlaydi, pemza odatda vulqon otilishi paytida shag’aldan toshgacha bo’lgan o’lchamdagi parchalar sifatida mavjud.
Pomza odatda vulqon brekchilarida eritma yoki oqma, bo’shashgan material yoki parchalar sifatida paydo bo’ladi.
Pomza ham obsidianni isitish orqali amalga oshirilishi mumkin, shunda gaz chiqib ketadi. Krakatoadagi obsidianni isitish, obsidianni pomzaga aylantirish uchun zarur bo’lgan harorat o’rtacha 880oC ni tashkil etdi. Dastlab 2,36 bo’lgan obsidianning solishtirma og’irligi davolashdan keyin 0,416 ga tushib ketdi, shuning uchun u suvda suzadi. Ushbu pomza toshi gidravlik xususiyatlarga ega.
Pemza – oqdan kulranggacha, sarg’ishdan qizilgacha, vezikulyar tuzilishga ega, teshiklari o’lchamlari bir-biriga nisbatan o’zgarib turadi yoki yo’naltirilgan teshiklari bilan kuygan tuzilishga bog’liq emas.
Ba’zan teshik zeolit/kaltsit bilan to’ldiriladi. Bu tosh muzlashdan shudringga (sovuq) chidamli, unchalik gigroskopik emas (suvni so’rish). Past issiqlik o’tkazuvchanlik xususiyatlariga ega. 30 – 20 kg / sm2 gacha bo’lgan bosim kuchi. Amorf silikat minerallarining asosiy tarkibi.
Pomza konlari hosil bo’lish (cho’kish), zarrachalar hajmi (bo’laklari) bo’yicha taqsimlanishi va kelib chiqish materialiga ko’ra quyidagilarga bo’linadi:
Pastki hudud
Suv osti
Yangi ardante; ya’ni lavadagi gazlarning gorizontal chiqib ketishi natijasida hosil bo’lgan konlar, buning natijasida turli o’lchamdagi bo’laklar matritsa shaklida aralashadi.
Qayta depozit (qayta depozit) natijasi
Metamorfozdan faqat nisbatan vulkanik bo’lgan hududlarda iqtisodiy pomza konlari bo’ladi. Bu konlarning geologik yoshi uchlamchi va hozirgi davr oralig’ida. Ushbu geologik davrda faol bo’lgan vulqonlar Tinch okeanining chekkalarini va O’rta er dengizidan Himoloyga, keyin esa Sharqiy Hindistonga olib boradigan yo’lni o’z ichiga olgan.
Boshqa pomzalarga o’xshash jinslar pumitit va vulqon shlaklaridir. Pumitsitning kimyoviy tarkibi, hosil bo’lishining kelib chiqishi va shisha tuzilishi pomza bilan bir xil. Farqi faqat diametri 16 dyuymdan kichik bo’lgan zarracha hajmida. Pomza oʻzining kelib chiqqan joyiga nisbatan yaqin joylashgan boʻlsa, pumitit shamol taʼsirida ancha masofaga koʻchirilib, mayda oʻlchamdagi kul toʻplanishi yoki tüf choʻkmasi shaklida toʻplangan.
Vulqon shlaklari vulqon otilishidan bazalt jinslarining otilishi paytida to’plangan qizg’ishdan qora ranggacha bo’lgan vesikulyar bo’laklarga ega. Shlakli konlarning ko’pchiligi diametri 1 dyuymdan bir necha dyuymgacha bo’lgan konussimon to’shak bo’laklari sifatida topilgan.
Indoneziya pomzasining salohiyati
Indoneziyada pemza mavjudligi har doim to’rtlamchi va uchinchi davr vulqonlari bilan bog’liq. Uning tarqalishi Serang va Sukabumi (G’arbiy Java), Lombok oroli (NTB) va Ternate (Maluku) orollarini qamrab oladi.
Iqtisodiy ahamiyatga ega va juda katta zahiraga ega bo’lgan pomza konlari salohiyati Lombok orolida, G’arbiy Nusa Tenggara, Ternate oroli, Malukuda joylashgan. Hududdagi o’lchangan zahiralar miqdori 10 million tonnadan ortiqni tashkil qiladi. Lombok hududida pemzadan foydalanish besh yil oldin amalga oshirilgan, Ternateda esa faqat 1991 yilda ekspluatatsiya qilingan.